Modern periyodik sistemde sıralama atom kütlelerine göre değil atom numarasına göre yapılmıştır.

         Atom numarası = Proton sayısı = Çekirdek yükü

PERİYOT:

Periyot numarası = Temel enerji düzeyi sayısı = Yörünge sayısı = En yüksek baş kuantum sayısı

  • Periyodik sistemdeki soldan sağa olan satırlara periyot denir.
  • 7 tane periyot vardır.
  • Aynı periyottaki elementlerin en dış enerji düzeyinde farklı sayıda elektron bulunduğundan bu elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.
  • 6. periyodun periyodun 14 elementi çizelgenin altına yerleştirilmiştir. Bunlara lantanitler denir.
  • 6. periyodun da 14 elementi çizelgenin altına yerleştirilmiştir. Bunlara aktinitler denir.

GRUP:

Grup numarası = Değerlik elektron sayısı

  • Periyodik cetvelde düşey sütunlara grup denir.
  • Toplam 18 grup vardır.
  • A ve B olmak üzere iki tür grup vardır.
  • A grubu: Baş grup elementleri
  • B grubu: Geçiş elementleri (4. periyottan baslar).

PERİYODİK TABLODA YER BULMA

Elementlerin periyodik tablodaki yerini bulmak için temel hal elektron dizilimine bakılır.

  • En büyük baş kuantum sayısı (Yörünge sayısı) periyot numarasını verir.
  • Değerlik elektron sayısı (D.e.s) grup numarasını verir.
  • Son orbitalin türü grubun A ve B olarak ayrımını verir.

(Elektron dizilimi;          s ve p ile bitenler A grubu elementi,

d ve f ile bitenler B grubu elementidir.)

Örnek:

11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1

n = 3 ⇒ 3. periyot

D.e.s= 1 ve son orbital = s ⇒ 1A grubu

8O: 1s2 2s2 2p4

n = 2 ⇒ 2. periyot

D.e.s = 6 ve son orbital = p ⇒ 6A grubu

Aşağıdaki elementlerin periyodik sistemdeki yerlerini bulunuz.

12Mg:

7N:

13Al:

20Ca:

17Cl: 

24Cu:

25Mn:

35Br:

53At:

87Fr:

12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2             ⇒ 3. Periyot,  2A grubunda

7N: 1s2 2s2 2p3            ⇒ 2. Periyot,  5A grubunda

13Al: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1         ⇒ 3. Periyot,  3A grubunda

20Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2          ⇒ 4. Periyot,  2A grubunda

17Cl: 1s2 2s2 2p6 3s2               ⇒ 3. Periyot,  2A grubunda

24Cu: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10     ⇒ 4. Periyot,  1B grubunda

25Mn: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5     ⇒ 4. Periyot,  7B grubunda

35Br: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5        ⇒ 4. Periyot,  7A grubunda

53At: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p5     ⇒ 5. Periyot,  7A grubunda

87Fr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p6 5s2 4d10 5p6 6s2 4f14 5d10 6p6 7s1      ⇒ 5. Periyot,  7A grubunda

Periyodik sistemde 3. periyot 5A grubunda bulunan elementin atom numarası kaçtır?

15

(15P: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3)

En yüksek baş kuantum sayısı: 3

Değerlik elektron sayısı: 5

Son orbital: p ⇒ A grubu elementi

Periyodik sistemde 4. periyot 2B grubunda bulunan elementin atom numarası kaçtır?

30

(30Zn: [18Ar] 4s2 3d10)

En yüksek baş kuantum sayısı: 4

Değerlik elektron sayısı: 2

Son orbital: d ⇒ B grubu elementi

  • Aynı grupta bulunan elementlerin (soygazlarda 2He hariç) en yüksek enerji düzeylerindeki elektron sayıları (d.e.s.) aynı olduğundan benzer fiziksel ve kimyasal özellik gösterirler.

Örneğin;       1A toprak alkali metaller

11Na ……………… 3s1

19K ……………… 4s1

1B geçiş metalleri

29Cu ……………… 4s1 3d10

47Ag ……………… 5s1 4d10

13X+3 iyonu ile Y+ iyonu eşit sayıda elektrona sahiptir. Y elementinin periyodik cetveldeki yerini bulunuz.

13X+3 iyonunda 10 elektron vardır.

Y+ iyonunda da 10 elektron bulunduğuna göre atom numarası (proton sayısı) 11’dir.

11Y: 1s2 2s2 2p6 3s1            ⇒         Y elementi 3.periyot 1A grubunda yer alır.

Aşağıda verilen elementlerin elektron dizilimini yazarak bu elementlerin hangi periyotta ve grupta yer aldığını belirtiniz.

Element Elektron Dizilişi Periyot Grup
11Na
8O
20Ca
2He
17Cl
18Ar

Benzer kimyasal özellik gösteren elementler hangileridir?

Element Elektron Dizilişi Periyot Grup
11Na 1s2 2s2 2p6 3s1 3 1A
8O 1s2 2s2 2p4 2 6A
20Ca 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 4 2A
2He 1s2 1 8A
17Cl 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5 3 7A
18Ar 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3 8A

He ve Ar elementlerinin kimyasal özellikleri benzerdir.

Şekildeki periyodik cetvelde yerleri gösterilen elementlerle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

  1. 4. periyotta bulunan elementler hangileridir?
  2. 2A grubunda bulunan elementler hangileridir?
  3. B grubundaki elementler hangileridir?
  4. Hangi elementler s bloğundadır?
  5. Atom numarası en büyük element hangisidir?
  6. Atom numarası en küçük element hangisidir?
  7. Alkali metaller hangileridir?
  8. Değerlik orbitalleri ns2 np6 olan element hangisidir?
  9. Değerlik orbitalleri tam dolu elementler hangisidir?
  10. Mg ile benzer kimyasal özellik gösteren element hangisidir?
  1. Ca, Sc, Cr, Fe, Co, Ga, Ge
  2. Mg, Ca
  3. Sc, Cr, Fe, Co
  4. H, Li, Na, Mg, Ca
  5. Ge
  6. H
  7. Li, Na
  8. Ne
  9. Mg, Ca, He, Ne
  10. Ca

PERİYODİK DEĞİŞİMLER

ATOM YARIÇAPI

Atomun çekirdeği ile çekirdeğe en uzak mesafedeki elektron (enerji düzeyi) arasındaki uzaklıktır.

Aynı grupta: “Yukarıdan aşağıya inildikçe atom yarıçapı artar.” Her grupta aşağıya doğru enerji düzeyi sayısı artar bu da çekirdek çevresindeki elektron bulutunun genişlemesi anlamına gelir.

Aynı periyotta: “Soldan sağa gidildikçe atom yarıçapı genellikle küçülür.” Sağa gidildikçe elektron sayısı kadar proton sayısı da artar. Proton sayısının artması çekirdeğin çekim gücünü arttırır. Aynı enerji düzeyine uygulanan çekim kuvveti artarsa enerji düzeyi çekirdeğe yaklaşır ve atom yarıçapı azalır.

Atom yarıçapı ile ilgili belli başlı olarak;

  • Kovalent yarıçap
  • İyonik yarıçap
  • Van der Waals yarıçapı

tanımları yapılmaktadır.

1. Kovalent yarıçap: Kovalent bağla bağlanmış iki atomun çekirdekleri arasındaki uzaklıktan hesaplanan yarıçaptır. İki özdeş atomun bağlı olması durumunda kovalent yarıçap çekirdekler arası uzaklığın yarısıdır.

  • Ametaller için atom yarıçapı dendiğinde genellikle kovalent yarıçapları anlaşılır.

  • Soygazların kovalent bağlı kararlı bileşikleri olmadığından kovalent yarıçapları ölçülmemiştir.

2. İyon yarıçapı: İyonik bağla bağlanmamış iyonların çekirdekleri arasındaki uzaklıktan ölçülür.

Bir element;

    • elektron verdiğinde çapı (dolayısıyla hacmi) azalır. (Ka+yon oluşur)
    • elektron aldığında çapı (dolayısıyla hacmi) artar. (Anyon oluşur)

3. Van der Waals yarıçapı: Aynı cins iki atomun ya da molekülün aralarında bir bağ olmaksızın birbirlerine en yakın olduğu anda, çekirdekleri arasındaki uzaklığın yarısına Van der Waals yarıçapı denir.

N2 molekülünün Van der Waals yarıçapı (r), şekilde görüldüğü gibi iki tane N2 molekülünün birbirlerine en yakın oldukları anda, farklı moleküllerdeki iki komşu N atomunun çekirdekleri arasındaki uzaklık 184 pm’dir.

  • Soygazlar yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta katı hale gelirler. Bunları katı halde bir arada tutan kuvvetler Van der Waals kuvvetleridir. Soygaz atomlarının yarıçapları da Van der Waals yarıçapı olarak adlandırılır.