Gaz fazında gerçekleşen tepkimelerde;
- Sabit sıcaklıkta basıncı artırmak için hacim azaltılabilir.
VEYA
- Sabit sıcaklıkta hacim artırılırsa gazların basıncı (derişimleri) azaltılabilir.
Bu gibi durumlarda dengedeki bir sisteme hacim değiştirilerek bir etki yapıldığında, tepkimenin hangi tarafında diğerine göre daha fazla azalma olursa sistem o taraftaki maddelerin basınçlarını (derişimlerini) artırmak üzere o yöne kayar.
Örnek:
N2(g) + 3H2(g) ↔ 2NH3 (g) tepkimesi sabit sıcaklıkta dengede iken:
Kabın hacmi artırılırsa:
-
- Tüm maddelerin basınçları (derişimleri) azalır.
- Girenlerde daha fazla mol sayıda gaz bulunduğundan girenler yönünde derişim azalması daha çok olur.
- Bu yüzden tepkime girenler yönüne kayar.
- Sistem yeniden dengeye gelinceye kadar girenlerin derişimleri artar.
- Yeni dengede girenlerin derişimleri etki yapılmadan önceki değerinden düşük olur.
- Sistem yeniden dengeye gelinceye kadar ürünlerin derişimleri azalır.
- Yeni dengede ürünlerin derişimleri etki yapılmadan önceki değerinden düşük olur.
- Denge sabiti K’nin değeri değişmez. (Çünkü sıcaklık sabit!!!)
- Her iki taraftaki gaz maddelerin mol sayıları eşitse, basınç (derişim) hacmin etkisiyle değişir ANCAK denge değişmez.
Örnek:
SO3(g) + NO(g) ↔ SO2(g) + NO2(g) tepkimesi sabit sıcaklıkta dengede iken:
-
- Hacim artırılırsa tüm maddelerin derişimi (basıncı) azalır.
- Hacim azaltılırsa tüm maddelerin derişimi (basıncı) artar.
- Hacim değiştirilirse denge sabiti değişmez. (SICAKLIK SABİT)
- Hacim değiştirilirse tepkime herhangi bir yöne kaymaz. (her iki yönde MOL SAYILARI EŞİT)
Sulu Çözeltilerde;
Dengedeki bir sisteme bir miktar saf su eklenirse, kaptaki tüm sulu çözeltilerin derişimleri azalır.
Tepkimenin hangi tarafında derişim azalması daha fazla olursa, sistem derişimleri artırmak üzere o yöne kayar.
Örnek:
Zn(k) + 2AgNO3(suda) ↔ Zn(NO3)2(suda) + 2Ag(k)
tepkimesi dengedeyken sabit sıcaklıkta kaba bir miktar saf su eklenirse;
- AgNO3 ve Zn(NO3)2 çözeltilerinin derişimleri azalır.
- Girenlerde çözelti mol sayısı daha fazla olduğu için o yönde derişim azalması daha fazla olur.
- Tepkime girenler yönüne kayar.
- Denge sabitinin Kc’nin değeri değişmez.